Amsterdam, 10 mei 2023 - De komende verkiezingen in Turkije kunnen een keerpunt zijn voor de kwetsbare economie van het land, ongeacht wie de verkiezingen wint
De Turkse economie bevindt zich in een kwetsbare positie, niet in de laatste plaats door het onorthodoxe monetaire beleid van de afgelopen jaren.
De algemene consensus onder economen is dat de huidige koers, met onder andere een zeer ruim monetair beleid en begrotingsbeleid, onhoudbaar is.
De toch al kwetsbare economische vooruitzichten kregen in februari een nieuwe tegenslag door de verwoestende aardbeving die de centrale en zuidelijke regio’s van Turkije trof. Naast een groot verlies in mensenlevens zijn ook de economische kosten van de aardbeving aanzienlijk.
De huidige staat van de Turkse economie
Ondanks de stevige tegenwind groeit de economie van Turkije nog steeds. In feite heeft zij de coronapandemie relatief goed doorstaan, met in 2021 zelfs een vrij aanzienlijke bbp-groei van 11,4%.
Deze piek was echter van korte duur. De groei daalde tot 5,6% in 2022 en Atradius verwacht dat deze dit jaar nog aanzienlijk verder zal dalen, tot 1,0%.
Ook al is het weinig, groei is nog steeds groei, en 1,0% wijkt niet ver af van de gemiddelde groei in Europa. Het probleem voor Turkije is dat begrotingsbeleid en monetair beleid sterk gericht is op het aanjagen van groei, maar dat dit geen houdbaar model is.
"De groei vertraagt dit jaar ondanks een expansief begrotingsbeleid, met daarin een toename van de overheidsinvesteringen en maatregelen voor sociale uitgaven om de particuliere consumptie te ondersteunen", zegt Theo Smid, econoom bij Atradius. "Deze maatregelen betreffen een verhoging van het minimumloon, een groot sociaal woningbouwproject, kredietsubsidies en afschaffing van de inkomstenbelasting op het minimumloon."
De prijs van de inflatie
Het probleem voor de volgende regering is dat de hoge inflatie en de zwakke lira zwaar drukken op de koopkracht van consumenten, ondanks het overheidsbeleid dat gericht is op koopkrachtondersteuning.
Wanneer de inflatie op jaarbasis oploopt tot 85%, zoals in oktober en november vorig jaar, verliezen zelfs royale overheidssubsidies hun kracht om de economische expansie te ondersteunen. "Hoewel de inflatie de afgelopen maanden enigszins is afgenomen als gevolg van gunstige basiseffecten, blijft deze erg hoog", aldus Smid. "In april 2023 was de inflatie 44% op jaarbasis. We voorspellen een gemiddelde inflatie van ongeveer 40% in 2023."
Het overheidsbeleid is zeker niet de enige oorzaak van de torenhoge inflatie. Hoge wereldwijde grondstoffenprijzen treffen Turkije net als in de rest van de wereld. Maar het zeer ruime monetaire beleid en de kredietgedreven groei van Turkije zijn belangrijke factoren.
En terwijl veel centrale banken de inflatie bestrijden met renteverhogingen, is Turkije de tegenovergestelde weg ingeslagen. Sinds september 2021 is de belangrijkste beleidsrente van de centrale bank met 10,5%-punt verlaagd, tot 8,5% in maart van dit jaar.
De tanende lira
De lira is het grote slachtoffer van deze beleidskoers: sinds september 2021 is de munt met 34% in waarde gedaald ten opzichte van de Amerikaanse dollar.
De pogingen van de centrale bank om de lira te ondersteunen hebben slechts beperkt effect gehad. "Door de beperkte hoeveelheid deviezenreserves die de centrale bank tot haar beschikking heeft, moet zij allerlei noodgrepen uithalen, zoals het instellen van kapitaalcontroles", zegt Smid.
Daarom verwacht Atradius dat de lira in 2023-2024 geleidelijk in waarde zal dalen ten opzichte van andere belangrijke valuta.
Druk op de externe financiën
Daar komt nog bij dat de export vertraagt, met een voorspelde krimp van 0,8% dit jaar. Bovendien is de regio die door de aardbevingen werd getroffen goed voor 9,3% van het Turkse bbp. Volgens Oxford Economics heeft dit in 2023 een neerwaarts effect op de bbp-groei van om en nabij de 0,3 à 0,4%-punt.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat Turkije een grote externe financieringsbehoefte heeft om de schuldaflossingen te dekken en de lopende rekening te ondersteunen. Atradius verwacht dat deze externe financieringsbehoefte zal oplopen van USD 245 miljard in 2022 tot gemiddeld USD 267 miljard in 2023-24. Dat is meer dan 30% van het Turkse bbp.
"Om aan de financieringsbehoefte te voldoen, leunt Turkije zwaar op kortlopende leningen, waardoor het land de komende jaren kwetsbaar is voor een betalingsbalanscrisis", aldus Smid. Particuliere bedrijven kunnen daardoor moeite hebben om hun hoge schuld in vreemde valuta af te lossen.
De staat van de Turkse industrie
Turkse bedrijven hebben te kampen met tegenwind in de vorm van hoge inflatie, stijgende grondstof- en bedrijfskosten en beperkte toegang tot financiering. Maar er zijn een aantal sectoren die goed blijven presteren.
"Sectoraal gezien doen de farmaceutische industrie, de voedselproductie en de levensmiddelendetailhandel het nog steeds goed, en de exportgerichte auto-industrie doet het beter dan verwacht", zegt Nese Timarci, risk services manager voor Atradius in Turkije. "Ook in de detailhandel in duurzame consumptiegoederen steeg het verkoopvolume in 2022."
Importeurs hebben het tot dusver relatief goed gedaan omdat zij de hogere prijs van geïmporteerde goederen grotendeels op de consument konden afwentelen. Maar dit kan veranderen als de waarde van de lira verder verslechtert.
Anderzijds hebben exporteurs te lijden onder een vertraging van de economische groei in hun afzetmarkten. Ook het feit dat exporteurs tot 40% van hun exportopbrengsten in vreemde valuta moeten omzetten in Turkse lira drukt de winst.
Het kredietrisico is voor veel bedrijven een probleem, vooral in de bouwsector. Bedrijven hebben een hoge schuldenlast en worden geconfronteerd met hogere financieringskosten. "De daling van het woningaanbod houdt aan als gevolg van de stijging van de bouwkosten en problemen met de toegang van bedrijven tot financiering", zegt Timarci.
De wederopbouwprojecten in het aardbevingsgebied kunnen de sector een beperkte impuls geven, maar er zullen strikte regels gelden voor het aantal contracten dat een bedrijf kan krijgen.
De aardbeving heeft ook grote delen van de Turkse textielindustrie, die sterk geconcentreerd is in de getroffen gebieden, ontwricht. Met exportvolumes en exportwaardes die al een neerwaartse trend vertoonden, was dit een zware klap.
Welk verschil zullen de verkiezingen maken?
Met dit alles in gedachten zullen de winnaars van de komende verkiezingen worden geconfronteerd met een zeer kwetsbare economie en een reeks beleidsdilemma's.
"Wij denken dat de huidige koers onhoudbaar is en dat de nieuwe regering een meer conventionele koers zal moeten volgen om de inflatie onder controle te krijgen en de externe onevenwichtigheden van Turkije te verkleinen", aldus Smid.
Dit betekent een rem op de overheidsuitgaven en, vanuit de centrale bank, een meer orthodox monetair beleid dat gericht is op het stabiliseren van de lira.
Dit zal niet eenvoudig zijn, ook al is de noodzaak duidelijk. "De omvang van de economische uitdagingen en de ernst van de externe kwetsbaarheden zorgen ervoor dat een overgang naar een conventioneler beleid een moeilijk en geleidelijk proces zal zijn", zegt Smid.
"De rente verhogen zou de eerste stap zijn om de inflatie onder controle te krijgen, het beleggersvertrouwen te herstellen en de deviezenreserves weer op te bouwen. Maar dit zou de Turkse economie tegelijkertijd in een recessie kunnen duwen."
De Turkse economie staat op een kruispunt. Om stabiliteit te creëren zal de volgende regering moeilijke en misschien impopulaire beslissingen moeten nemen over rentetarieven en overheidsuitgaven. Zelfs als zij die beslissingen doorvoert, zal de weg naar herstel waarschijnlijk lang en moeilijk zijn.
Meer details over de staat van de Turkse economie en de vooruitzichten na de verkiezingen vindt u in onze economic research note ‘Turkish economy battles high inflation ahead of elections’.