Akkoord EU en VK: tussen hype en hoop

De Britse premier Keir Starmer verklaarde dat "Groot-Brittannië terug is", terwijl de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen het een "historisch moment" noemde. Na maanden van onderhandelingen hebben het VK en de EU in mei een post-brexit-handelsakkoord gesloten dat de relatie tussen de Europese buren beoogt te resetten.

Of het akkoord de hype waar kan maken, is een andere vraag. De deal boekt tastbare vooruitgang op een aantal gebieden, vooral op het gebied van de export van dieren en voedsel. Maar vergeleken met de systemische schok van brexit zal de economische impact waarschijnlijk beperkt en bescheiden zijn. Het lijkt waarschijnlijk dat de deal belangrijker is in symbolisch dan in economisch opzicht. Voor Nederland, voor wie het VK de vijfde grootste handelspartner is, leidt het eveneens tot beperkte economische voordelen.

Dat is niet wat je zou kunnen afleiden uit de reactie in het VK, die zoals te voorspellen was, gepolariseerd is. De minister van EU-betrekkingen, Nick Thomas-Symonds, sprak van Groot-Brittannië "terug op het wereldtoneel". Hoofd-Brexiteer en Reform UK parlementslid Nigel Farage hekelde de "overgave" van de regering aan Brussel.

In werkelijkheid is de deal een kleine stap naar nauwere relaties op een beperkt aantal gebieden, met een kleine economische impact. Hoewel verre van triviaal, schiet de overeenkomst tekort om op korte termijn grote economische of politieke veranderingen in te luiden.

Op weg naar economische vooruitgang

Hoewel veel van de details nog moeten worden uitgewerkt, staan er een aantal concrete maatregelen in het akkoord. Vooruitgang bij het verminderen van grenscontroles voor dieren en voedselproducten - in ruil voor acceptatie van enig EU-toezicht - is de grootste economische winst, gevolgd door de mogelijke opening voor Britse bedrijven van het EU aanbestedingsfonds van defensie.

“Niettemin zijn de economische resultaten van het akkoord vrij klein”, zegt Theo Smid, senior econoom bij Atradius. "Om de schade aan de Britse groeivooruitzichten als gevolg van brexit deels terug te draaien, zou een veel nauwere integratie op het gebied van handel nodig zijn."

Maar als een eerste stap in de richting van toenadering, krijgt de deal toch een bredere betekenis. Voor het VK is het doorbreken van het taboe van EU-toezicht een symbolisch moment. Bovendien, als de deal wordt gezien als een startpunt voor verdere onderhandelingen in de toekomst, kan hiermee het zakelijke vertrouwen worden vergroot en broodnodige investeringen aan beide zijden van het Kanaal aantrekken.

"Verbeteringen in de handelsrelatie tussen het VK en de EU zullen waarschijnlijk beperkt blijven tot kleine, sectorspecifieke deals op de middellange termijn", zegt Smid. "Er liggen nu jaren van onderhandelingen voor ons. Misschien is het beste kenmerk van de deal de instelling van een systeem van jaarlijkse toppen, met werkgroepen die toekomstige overeenkomsten implementeren."

Dooi van de politieke permafrost

Is het VK klaar voor diepere banden die fundamentele economische voordelen zouden opleveren? Als dat betekent lidmaatschap van de interne markt of douane-unie, is het antwoord nee, althans voor de nabije toekomst. Ondanks de grote meerderheid van de Labour-regering, houdt Londen vast aan een aantal rode lijnen die het weigert te overschrijden.

"Londen hield zich stevig aan zijn rode lijnen van het niet toetreden tot de interne markt of douane-unie en het niet accepteren van vrij verkeer van personen", zegt Christian Bürger, senior redacteur bij Atradius. "Dit zijn niet-onderhandelbare punten, hoewel Labour instinctief een meer pro-Europese regering is dan de Conservatieve partij die het land door brexit heeft geleid."

Niettemin heeft de dubbele dreiging van een militaristisch Rusland en een isolationistisch VS de laatste jaren geholpen om Brussel en Londen een meer verzoenend pad in te laten slaan. Betrekkingen die ernstig waren beschadigd na jaren van brexit-onenigheid worden langzaam hersteld. Er hangt een vleugje lente in de lucht.

In het bijzonder is er een reële kans dat nauwere samenwerking op het gebied van veiligheid kan leiden tot verdere economische voordelen. Maar zoals de huidige overeenkomst laat zien, zal dit op korte tot middellange termijn beperkt blijven tot kleine, incrementele winsten. Ondanks de afhankelijkheid van het VK van EU-markten - 40% van de Britse export komt daar terecht, twee keer zoveel als in de VS - wordt een diepgaandere verbinding nog steeds als politiek onverteerbaar beschouwd in Westminster.

Voedsel- en landbouwproducten grootste winnaar

Wat levert de overeenkomst nu op? Misschien is het belangrijkste resultaat de stappen om een sanitaire en fytosanitaire zone op te richten, dat het papierwerk en de controles voor de overgrote meerderheid van de bewegingen van dierlijke en plantaardige producten zou moeten verminderen.

"Het vertrek van het VK uit de EU introduceerde aanzienlijke niet-tarifaire barrières voor bilaterale handel", zegt James Napier, senior risico-analist bij Atradius UK. "Een gemeenschappelijke sanitaire en fytosanitaire zone zou enkele routinematige controles op dierlijke en plantaardige producten volledig weghalen en andere verminderen."

Het resultaat zal snellere, goedkopere export aan beide kanten zijn, wat als een aanzienlijke stap vooruit wordt gezien omdat de Britse voedsel- en drankenexport naar de EU in 2023 GBP 14 miljard waard was en de eurozone goed was voor 57% van de overzeese verkopen van de sector. Een daling van 34% in termen van volume in 2024 vergeleken met 2019 wordt gedeeltelijk toegeschreven aan brexit-rompslomp.

Maar er zitten voorwaarden aan de deal. "Het VK zal toekomstige EU-voedselnormen moeten volgen en accepteren dat het Europese Hof van Justitie het laatste woord zal hebben in eventuele geschillen op dit gebied", zegt Napier.

Integratie van defensie: een logische stap

Het VK heeft een zeer ontwikkelde defensiesector en een aanzienlijke wapenproductiecapaciteit. Europa als geheel wil zich herbewapenen in het licht van Russische agressie. Een integratie van Britse bedrijven in EU-aanbestedingsplannen lijkt een voor de hand liggende stap.

De details worden nog uitgewerkt, maar de kans is groot dat op defensie gerichte Britse bedrijven toegang krijgen tot het EU-fonds voor veiligheid in Europa (SAFE), een leningpool van EUR 150 miljard die beschikbaar is voor lidstaten.

"Beide partijen erkennen dat het versterken van de Europese defensie tegen Rusland zonder Britse deelname niet verstandig zou zijn", zegt Bürger. "Het opbouwen van een geloofwaardig Europees veiligheidssysteem vereist niet alleen meer geld, maar ook de deelname van een van de grootste militaire machten van West-Europa."

De bredere hoop is dat warmere relaties, gedreven door uitgaven aan veiligheid en samenwerking, kunnen leiden tot verdere economische samenwerking.

Meer samenwerking op energiegebied biedt kansen

Een ander voor de hand liggend resultaat is een overeenkomst om emissiehandelssystemen te koppelen, waardoor Britse bedrijven de EU koolstofgrensbelasting, die volgend jaar wordt ingevoerd, kunnen omzeilen. De partijen zullen ook manieren onderzoeken voor het VK om toe te treden tot de Europese elektriciteitsmarkt.

"Hierdoor kan overtollige Britse windenergie naar Frankrijk worden geëxporteerd en Franse kernenergie naar het VK worden geëxporteerd, waardoor kosten worden verlaagd en exportmogelijkheden verbeteren, terwijl ook de leveringsstabiliteit wordt verbeterd", zegt Smid.

Een kleine stap vooruit

Deze resultaten zijn gunstig voor de genoemde sectoren, maar bescheiden in het grotere geheel. Voedselexport naar de EU bedraagt slechts 4% van de totale Britse goederenexport en slechts 0,6% van het Britse bbp. De overeenkomst tot oprichting van een gemeenschappelijke sanitaire en fytosanitaire zone is verwelkomd door voedselproducenten en supermarkten in het VK, maar de algehele economische impact zal klein zijn.

De hindernissen voor meer een substantiële integratie werden ruimschoots aangetoond door de verontwaardigde oppositiereactie op de overeenkomst, die zich richtte op een verlenging van toegang voor EU-visserijboten tot Britse wateren van 12 jaar. Visserij vertegenwoordigt slechts 0,03% van het Britse bbp, maar heeft een symbolisch belang gekregen voor Brexiteers.

Toch is de overeenkomst een duidelijk teken van een warmere relatie. Als het leidt tot tastbare voordelen voor bedrijven en consumenten, kunnen de volgende stappen op weg naar nauwere politieke en economische samenwerking gemakkelijker worden genomen.