Rechtvaardigheid bij faillissementen: tijd voor verandering

Het lijkt een vanzelfsprekend onderdeel van ons economische landschap: bij een faillissement komen banken en de Belastingdienst als eerste aan hun trekken. Maar wat als deze gevestigde orde niet alleen onrechtvaardig is, maar ook achterhaald? Dit is precies wat universitair docent Ruben van Uden blootlegt in zijn onderzoek Voorrang bij verhaal. Rechtvaardigingen en verklaringen.
Zijn conclusie? Het is tijd voor een grondige herziening van de rangorderegels bij faillissementen, met meer aandacht voor rechtvaardigheid en economische efficiëntie.
Maar hoe zijn we op dit punt gekomen, en waarom is verandering zo moeilijk? Laten we dat onderzoeken.

Hoe de huidige rangorde ontstond

Het idee dat banken en de fiscus voorrang krijgen, heeft diepe wortels in ons rechtssysteem. Banken dekken hun risico’s met zekerheden zoals pand- en hypotheekrechten, terwijl de Belastingdienst claimt te handelen in het algemeen belang. Deze uitgangspunten klinken logisch, maar het onderzoek van Van Uden onthult dat er weinig rechtvaardiging is om deze rangorde onaangeroerd te laten.
Sterker nog, de huidige regels veroorzaken aanzienlijke economische schade en benadelen vaak de meest kwetsbare schuldeisers.

Stel je dit voor: een kleine ondernemer levert goederen aan een groter bedrijf dat later failliet gaat. Hij blijft achter met openstaande facturen, terwijl de bank en de fiscus hun deel al hebben veiliggesteld. Dit is geen hypothetisch scenario; het is een realiteit waarmee duizenden schuldeisers jaarlijks worden geconfronteerd.

De vergeten schuldeisers

Van Uden introduceert de term non-adjusting creditors. Dit zijn schuldeisers die ongewild in deze positie terechtkomen en geen middelen hebben om zichzelf te beschermen. Denk aan een particulier die een schadevergoeding tegoed heeft, een zzp’er met openstaande facturen, of een kleine leverancier. Zij hebben geen toegang tot de zekerheden waar banken en andere grote spelers wel over beschikken.
Hun verhaal is schrijnend: ze zien hun werk, tijd en middelen in rook opgaan, terwijl grote partijen zonder kleerscheuren verdergaan. Het huidige systeem beschermt de sterken en laat de zwakken achter, een situatie die Van Uden omschrijft als zowel onrechtvaardig als economisch inefficiënt.

Waarom het systeem niet meer werkt

De huidige regels zijn al decennia onveranderd. Politieke discussies hierover lopen vaak stuk, omdat de fiscus een belangrijke inkomstenbron is voor de overheid. Maar deze inertie negeert de realiteit: het huidige systeem veroorzaakt welvaartsverlies en belemmert innovatie.
Een andere belangrijke reden is de onevenwichtige verdeling van risico’s. Banken en de Belastingdienst kunnen zich goed indekken, maar non-adjusting creditors worden simpelweg vergeten. Hun positie is niet alleen kwetsbaar, maar ondermijnt ook het vertrouwen in ons economische systeem.

Tijd voor een nieuwe aanpak

Van Uden pleit voor een eerlijker rangorde die meer schuldeisers recht doet. Een van zijn meest concrete aanbevelingen is het invoeren van gedeeltelijke voorrang voor non-adjusting creditors. Een deel van de opbrengst uit pand- en hypotheekrechten zou verplicht naar deze groep moeten gaan.
Daarnaast stelt hij voor om de prioriteit van de Belastingdienst te verlagen. Hierdoor ontstaat ruimte in de boedel voor andere schuldeisers. Hoewel deze veranderingen misschien ingrijpend lijken, tonen vergelijkbare aanpassingen in andere landen aan dat ze zowel praktisch uitvoerbaar als economisch voordelig zijn.

Risico's voor verschillende sectoren

De impact van de huidige regels is het grootst in specifieke sectoren. Denk aan kleine bedrijven, leveranciers en particulieren, maar ook grotere industrieën die afhankelijk zijn van toeleveringsketens. Als de regelgeving blijft zoals ze is, lopen de volgende groepen het meeste risico:

•    Kleine ondernemers: Zzp’ers en kleine bedrijven hebben vaak geen toegang tot juridische bescherming en blijven met lege handen achter.

•    Leveranciers: Zij worden benadeeld in sectoren waar marges al dun zijn, zoals de detailhandel en horeca.

•    Particulieren: Mensen met schadeclaims krijgen geen enkele prioriteit en raken vaak financieel zwaar getroffen.

Het is niet moeilijk om parallellen te trekken met eerdere blogs waarin we ingingen op faillissementsrisico's en de rol van kredietverzekeringen. Zo helpt een goed risicobeheer je beschermen tegen de gevolgen van onbetaalde facturen, een onderwerp dat we eerder bespraken in ons blog over debiteurenbeheer.

Waarom politiek Den Haag moet ingrijpen

Ondanks de vele onderzoeken en adviezen in de afgelopen decennia, blijft de politiek het debat vermijden. Waarom? Omdat verandering een bedreiging vormt voor de schatkist. Toch is het tijd voor moedige beslissingen.
De voordelen van een eerlijker systeem wegen zwaarder dan de nadelen. Het herzien van de rangorde kan niet alleen economische schade beperken, maar ook het vertrouwen in ons faillissementssysteem herstellen. Bovendien draagt het bij aan een gezonder ondernemersklimaat, waarin iedereen eerlijk wordt behandeld.

Wat kun je zelf doen?

Hoewel wetgeving aanpassen tijd kost, zijn er stappen die je vandaag kunt nemen om jezelf te beschermen:

1.    Overweeg een kredietverzekering. Hiermee dek je het risico af dat klanten hun facturen
       niet betalen.

2.    Maak duidelijke afspraken. Stel contracten op waarin betalingstermijnen en
       voorwaarden helder zijn.

3.    Doe een risicoanalyse. Onderzoek de financiële situatie van je zakenpartners voordat je
       een samenwerking aangaat.

Atradius biedt diverse oplossingen die je kunnen helpen risico’s te minimaliseren. Van kredietverzekeringen tot adviesgesprekken, we staan klaar om je te ondersteunen.

Conclusie

De hoge voorrang van banken en de fiscus bij faillissementen is een probleem dat schreeuwt om verandering. Het huidige systeem is niet alleen oneerlijk, maar ook inefficiënt. Ruben van Uden’s onderzoek biedt een helder perspectief op hoe het anders kan: een systeem dat álle schuldeisers recht doet, ongeacht hun omvang of positie.
De politiek heeft de sleutel in handen, maar ondernemers hoeven niet te wachten. Door proactieve maatregelen te nemen, zoals het afsluiten van een kredietverzekering, kun je jezelf beschermen tegen de risico’s van het huidige systeem.

We nodigen je uit om meer te lezen over dit onderwerp in onze blogs over risicomanagement en debiteurenbeheer.

Samen kunnen we werken aan een eerlijker en veiliger ondernemersklimaat.