Samenvatting
- De uitbraak van het coronavirus is in China tot stilstand gekomen, maar in de rest van de wereld is het drastisch versneld.
- Vooral Italië wordt hard getroffen, terwijl het virus zich snel verspreidt in bijvoorbeeld Spanje, Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de VS.
- Ons vorige baseline 'Contained' (Geïsoleerd) scenario, met de focus op China, is nu uitgebreid en omgedoopt tot 'Expanded' (Uitgebreid). Het weerspiegelt een snellere wereldwijde verspreiding van het virus en een diepere economische impact.
- In dit scenario zal de wereldwijde groei van het BBP in de eerste helft van het jaar hard worden getroffen, maar herstel zal plaatsvinden in de tweede helft van het jaar, wat zal leiden tot een groei van 2%.
- De wereldwijde faillissementen zullen verder toenemen, waarbij het optreden van overheden de impact zal dempen.
- In een alternatief, 'Grim' (Grimmig) scenario, zullen de verspreiding, de versnelling of de lange duur van het virus en/of de economische impact veel ernstiger zijn dan in het basisscenario werd verwacht. De wereld eindigt in een wereldwijde recessie.
China heeft controle maar de rest van de wereld worstelt
In de afgelopen twee weken heeft het coronavirus zich snel verspreid over de rest van de wereld, terwijl China erin is geslaagd het aantal nieuwe gevallen vrijwel te stoppen. Per 15 maart heeft China 81.048 gevallen (79.968 per 1 maart) bevestigd, met een dodental van 3.204 (2.873). Het virus heeft zich verspreid naar 143 (58) andere landen, met een aantal gemelde gevallen van 72.469 (7.169), waarvan 2.531 (104) doden. De wereld wordt geconfronteerd met een pandemie en de WHO heeft de situatie als zodanig aangemerkt.
De meest getroffen landen zijn Italië (21.157, waarvan 1.441 doden), Iran (12.729, 608), Zuid-Korea (8.162, 75), Spanje (5.753, 136), Frankrijk (4.469, 91) en Duitsland (3.795, 8). Het virus heeft zich aanvankelijk snel verspreid in China, maar is nu vrijwel tot stilstand gekomen (0,03% groei per dag). In de rest van de wereld is het aantal gevallen sinds de laatste update echter drastisch toegenomen (fluctuerend rond 18% groei per dag sindsdien). Het sterftecijfer in China is langzaam gestegen en bedraagt momenteel 4%. Het sterftecijfer in de rest van de wereld is sinds begin maart sterk gestegen en heeft nu 3,5%* bereikt. Ter vergelijking, een griepepidemie zou meestal een sterftecijfer van 0,1% veroorzaken.
Deze cijfers illustreren het beeld van de bestrijding in China, terwijl de rest van de wereld, met name Europa, met de uitbraak worstelt.
*We merken op dat dit is wat virologen het 'naïeve' sterftecijfer noemen, zoals dat gemeten wordt tijdens de uitbraak, wanneer vertragingen in de sterftecijfers en denominator problemen (een groot aantal gevallen wordt niet geregistreerd) het beeld vertekenen.
Het virus indammen
De Chinese regering heeft strenge maatregelen genomen om de uitbraak in te dammen, waarbij complete regio's worden afgesloten van de rest van het land. Wuhan, het centrum van de uitbraak, kondigde een reisverbod af. Het openbaar vervoer werd stopgezet, luchthavens werden gesloten en snelwegen werden geblokkeerd. Een soortgelijke blokkade werd ook opgelegd in andere steden. Bovendien wordt de mensen in Wuhan geadviseerd om binnenshuis te blijven. De bewegingsvrijheid in het hele land is sterk beperkt, waardoor de mogelijkheid om naar het werk te gaan ernstig in het gedrang komt. Sportevenementen zoals het wereldkampioenschap atletiek zijn uitgesteld.
In de rest van de wereld, in ieder geval in Europa en de VS, zijn dergelijke strenge maatregelen op het gebied van de volksgezondheid moeilijker op te leggen en te handhaven. Wat we nu zien is in grote lijnen een lichte versie van de Chinese maatregelen: advies om thuis te blijven en het sluiten van alle plaatsen waar mensen elkaar ontmoeten: evenementen, sportclubs en restaurants, evenals sluiting van scholen en universiteiten. Mensen worden geacht zoveel mogelijk vanuit huis te werken; er worden reisverboden opgelegd tussen, maar niet binnen, landen. Deze aanpak lijkt minder verstorend voor de economie dan een totale lockdown zoals in (delen van) China. Maar het risico van een meer langdurige en verdergaande uitbraak is wel aanwezig.
Economische kosten zijn onvermijdelijk
Een pandemie zoals de huidige heeft onvermijdelijk impact op de economische groei. Dit loopt via de consumptiezijde, omdat mensen minder zullen reizen, vooral naar toeristische bestemmingen, en minder niet-essentiële diensten zullen kopen (bv. films, theater, sport). Dit komt doordat zieke mensen gewoon minder kopen, maar bovendien door de onzekerheid die een groot aantal zieke mensen met zich meebrengt. Bovendien wordt het aanbod van niet-essentiële diensten zoals theaters, sportclubs, cafés en restaurants beperkt als deze gesloten zijn. Dit legt een extra druk op het functioneren van de economie. Een dergelijke druk wordt sterk verergerd als er een reisverbod binnen het land wordt opgelegd, waardoor mensen worden beperkt of zelfs verhinderd om te werken. Goederen en diensten zullen in dat geval niet beschikbaar zijn en de toeleveringsketens komen in de problemen. Als er geen vangnet is voor mensen die niet naar het werk kunnen, wordt de vraag verder negatief beïnvloed doordat de koopkracht wordt beperkt. Het zijn die economische kosten aan de aanbodzijde, waar grote groepen mensen niet naar het werk kunnen komen, die de landen buiten China proberen te beperken.
Scenario's
Op basis van het bovenstaande pandemie beeld is de focus op China van ons basisscenario niet langer houdbaar. De rest van de wereld wordt niet alleen getroffen door overloopeffecten van de Chinese crisis: minder handel, lagere grondstoffenprijzen en verstoringen van de toeleveringsketen. Het wordt ook rechtstreeks getroffen via de hierboven geschetste kanalen. Dat veroorzaakt op zijn beurt een negatief terugkoppelingseffect op China; de vraag vanuit de rest van de wereld naar goederen en diensten, waaronder die uit China, daalt.
In deze context werken we nu met de volgende baseline, nog steeds uitgaande van een geïsoleerde uitbraak. We houden rekening met het feit dat de hervatting van de volledige capaciteit van de Chinese economie een aanvang heeft genomen, maar meer tijd in beslag neemt dan aanvankelijk verwacht en zal duren tot na het eerste kwartaal.* De rest van de wereld heeft een achterstand op China en begint de economische gevolgen pas te voelen vanaf maart, wanneer de maatregelen op het gebied van de volksgezondheid van start gaan. De impact zal waarschijnlijk aanzienlijk zijn in het tweede kwartaal.** We zijn in wat we noemen het ‘Uitgebreide’ scenario’.
*Oxford Economics volgt de congestie, de verkoop van woningen, het staal- en kolenverbruik en heeft een herstel van deze indicatoren waargenomen, maar deze zijn nog niet hersteld.
*De scenario's die we hier presenteren zijn gebaseerd op het basis- en pandemie scenario van Oxford Economics. We gebruiken ook Oxford Economics scenario's als basis voor onze tweejaarlijkse Economic Outlook.
Met dit in het achterhoofd, en gezien onze veronderstelling dat we de uitbraak binnen de periode die we verwachten in toom houden, kunnen de vraag en de beleidsmaatregelen helpen om de jaarlijkse groei van het BBP in China op een redelijk niveau te houden. Meer in het bijzonder verwachten wij dat de groei van het Chinese BBP in het eerste kwartaal met 2,5 procentpunt zal worden teruggebracht tot 2,3% op jaarbasis, waarbij het jaarcijfer voor 2020 4,8% (6%) zal bedragen.
Nu China ongeveer 20% van het mondiale BBP produceert, is er een duidelijke directe invloed op dit laatste. Bovendien zijn er overloopeffecten vanuit China. Deze waren mild voor de VS en iets meer uitgesproken voor de eurozone. Maar zoals gezegd, nu de uitbraak zich snel verspreidt, is er ook een direct effect voor de rest van de wereld. In het basisscenario is er een effect van 0,5 procentpunt op de wereldwijde groei van het BBP. De impact op de VS is 1 procentpunt, voor de eurozone is dat 0,4 procentpunt.* Wat de afzonderlijke landen van de eurozone betreft, ziet Italië het grootste effect met een klap van 3 procentpunt ten opzichte van de vorige prognose, waardoor de economie in een recessie terechtkomt. Voor andere landen is de impact milder: Verenigd Koninkrijk -0,35 procentpunt, Frankrijk -0,3 procentpunt, Spanje -0,2 procentpunt en Duitsland -0,2 procentpunt. Merk op dat de wereldeconomie zich in dit scenario niet in een recessie bevindt. Dit wordt gedefinieerd als een groeiniveau onder het niveau van de bevolkingsgroei, dat momenteel 1,1% bedraagt.
Deze schattingen brengen een neerwaarts risico met zich mee, aangezien er vragen zijn over de snelheid van de hervatting van de normalisering en China. Meer in detail, hoe snel kunnen de activiteiten in fabrieken, kantoren en winkels weer normaal worden, aangezien de beperkingen in verband met de volksgezondheid als gevolg van de overheidsvoorschriften en de angst nog steeds prominent aanwezig zijn. Tegelijkertijd is het de vraag of de uitbraak in China binnen de perken kan worden gehouden, als we uitgaan van een dergelijke terugkeer naar een normale situatie. Bovendien is de situatie voor de rest van de wereld in beweging en moet de omvang van de schade aan de economieën van bijvoorbeeld Italië, Frankrijk, Spanje, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk nog worden vastgesteld.
Gezien de onzekerheden rond de huidige situatie is het verstandig om een scenario te beoordelen waarin de pandemie ernstiger is. Dit houdt in dat de uitbraak wat betreft de diepte, de omvang op lange termijn en/of de economische gevolgen in de verschillende regio's ernstiger is dan in het huidige referentiescenario werd verwacht. Daarom is een tweede 'Grim' (Grimmig) scenario opgesteld. Men kan stellen dat de wereld zich snel richting dat scenario beweegt.
Het beeld dat we in dit scenario krijgen is dat de wereldeconomie zich in een recessie bevindt, met een groei van het BBP van slechts 0,8% in 2020. De VS en, meer uitgesproken, de eurozone, bevinden zich in 2020 in een recessie. China wordt geconfronteerd met een BBP-groei die lager is dan wat lang als een ‘harde landing’ werd beschouwd, en een groot risico voor de wereldeconomie (4%) en eindigt op 3,2%, waardoor de groei van het BBP van de opkomende Aziatische landen op 3,1% uitkomt.
*Het relatieve effect op de VS is groot, wat suggereert dat de recente ineenstorting van de aandelenkoersen en olieprijs het effect heeft versneld. De daling van de olieprijs is netto negatief voor de VS, gezien de grote olieproductie; de veel lagere aandelenkoersen hebben een negatief effect op de consumentenbestedingen, de motor van de groei in de VS.
Opwaartse trend van het aantal faillissementen versterkt (voorlopige cijfers, onder voorbehoud van herziening)
In onze Economic Outlook van november hebben we al aangegeven dat 2019 een keerpunt betekende in de trend van het aantal faillissementen. Dit is vooral te wijten aan de zeer zwakke groei van het BBP in 2019. Voor 2019 is het aantal faillissementen zelfs met 3% gestegen. Voor 2020 verwachtten we een zekere vertraging van de toenmalige groei tot 2,3% wereldwijd. De uitbraak van het coronavirus zet ons onder druk om de prognose te wijzigen.
Op basis van de ontwikkeling van het BBP in ons 'Uitgebreid' scenario suggereert onze modellering dat het aantal insolventies wereldwijd met nog eens 2 procentpunt zal toenemen voor 2020. Er zijn regionale verschillen, met de meest uitgesproken gevolgen voor het aantal faillissementen in Opkomend Azië (2,7 procentpunt stijging), en met name China (3,6 procentpunt). Voor de eurozone (1,6 procentpunt) en de VS (6 procentpunt) zal de impact veel groter zijn.
Het is niet verrassend dat het 'Grim' (Grimmig) scenario leidt tot een nog grotere toename van het aantal faillissementen in 2020. In dat geval schiet de impact met 6,8 procentpunt wereldwijd omhoog, waarbij alle regio's een aanzienlijke toename van de aantallen laten zien.
Deze getallen komen met twee voorwaarden. Ten eerste zijn onze prognoses gebaseerd op de ontwikkeling van het BBP. Ze houden geen rekening met het feit dat de uitbraak een schok veroorzaakt voor de economie, waarbij sommige sectoren zwaarder worden getroffen dan andere. Dit brengt een opwaarts risico met zich mee voor onze prognoses in de twee scenario's: de klap voor de insolventies in een zwaar getroffen sector zal niet, of in ieder geval onvoldoende, worden gecompenseerd door een lager aantal in de minder getroffen sector. In de huidige situatie worden het vervoer, het toerisme en de vrije tijd duidelijk zwaar getroffen. Bovendien zullen de automobielsector en de elektronicasector de schok ondergaan. De regio Wuhan is een centrum voor de productie van zowel afgewerkte voertuigen als belangrijke auto-onderdelen. Rimpeleffecten zijn vooral voelbaar in de Aziatische automobielsector, met name in Japan en Zuid-Korea. Bedrijven in deze landen zijn niet in staat om een aantal van de vitale, door China vervaardigde producten te betrekken. Grote auto-exporteurs zoals Duitsland worden ook getroffen door een lagere vraag uit China. Verstoring van de (internationale) waardeketen in de elektronicasector zal de lancering en uitrol van nieuwe producten vertragen. Dit zal gevolgen hebben voor grote elektronica producenten in Azië, met name in Taiwan, Japan, Zuid-Korea en Singapore. Ook fabrieken in Vietnam, India, Maleisië en de Filippijnen die onderdelen uit China betrekken, zullen de gevolgen voelen. Ten tweede is het positief dat overheden op grote schaal ingrijpen met allerlei maatregelen om een economische ineenstorting te voorkomen. Deze maatregelen zijn vooral gericht op het in stand houden van in wezen levensvatbare bedrijven in de huidige situatie. Deze maatregelen omvatten vertragingen bij de betaling van belastingen en afdrachten voor sociale zekerheid, gedeeltelijke compensatie van arbeidstijdverkorting, leningen, enz. Centrale banken doen wat ze kunnen (bijv. FED-renteverlagingen tot 0-0,25% en kwantitatieve versoepeling, ECB heeft minder strenge kapitaalvereisten voor banken en ook kwantitatieve versoepeling).
